Sebnem Senyener ve "Bir Türk Casusunun Mektuplari" kitabinin kapagi

- Arap Mahmut’un mektuplarinin pesine nasil dustunuz?

- Bir arkadasim bu mektuplarin yer aldigi kitaptan bahsetmisti. O donemde Istanbul”a, cesitli gazetelere New York”tan mektuplar yaziyordum. O acidan paralellik kurdum. Bes yil onceydi, kutuphaneye gidip kitabi buldum. 1978’de bir Amerikali akademisyenin yaptigi derleme, icinde mektuplar da var. zaten kitabin 1691 tarihli  sekiz ciltlik ilk baskisi bir tek Londra'da vardi. Oraya ancak bu senenin basinda gidebildim. Arap Mahmut’un bir resmini gordum, heyecanlandim. Ilk baski Shakespeare Ingilizcesi’yle yazilmis; icinde 600 mektup var.

- Su cumleyle baslayalim: “ Okumus zumresi ates sayilir, el ile tutsan yakar, sondursen tutsan leke birakir, masa ile tutmak da olmaz, bunlar cumleyi muhakeme ederler ama onlari yalniz Allah muhakeme eder.” Icinde bulundugunuz zumreye bir kizginlik mi bu?

- Olabilir, benim kurgum Arap Mahmut’un bir roman kahramani olmadigi, hakiki bir casus oldugu hayal edilerek basliyor. Ama romanda bir akademisyen, bu mektuplari Daniel Defoe’nun yazdigini iddia ederek Arap Mahmut’ü bir roman kahramanina mahkum ediyor. O yuzden Arap Mahmut ona kirgin, ifade onun ifadesi bir olcude. Ama dediginiz gibi de okunabilir.

- O akademisyende “kendini edebiyata kurban etme” fikri de var…

- Akademisyen Armand bir suc isleyecek, ona hazirliyor kendini. Kendi kendini ikna etmesi lazim suc islemeye. Orada, her suc isleyenin bir ozuru vardir, deniyor. Armand’da kendisini, bu sekilde edebiyati kurtaracagina ikna ediyor. Bu mektuplari boyle abuk sabuk bir Osmanli casusuna aitmis gibi gosteremez sonucta; onun icin Daniel Dafoe yazdi, diyor. Edebiyat icin suc isliyor. Bu arada Dafoe da bir casustu.

- Zaten romanda, gazetecilikle casuslugun benzestigini vurgulayan pek cok cumle var. Ulkemizde de casus gazeteciler oldugu ortaya cikti birkac ay once…

- Gecenlerde elime Cetin Altan’in “Buyuk Gozalti “ si gecti. Ilk okudugumda 11 yasindaydim, cok hosuma gitmisti. Orada rontgencilik, gozlemek islenmistir. Gazetecilikte beni cok rahatsiz etmistir bu. Bir yandan hep merak ederim, soru sormayi severim. Bir yandan da acaba dogru mu yapiyorum diye kendi kendimi hep sorgularim. Insanlar bazen yaklasma demelerine ragmen yine merakla kose bucaklara gidip baktigim, izledigim icin. Casuslukla paralellik kurmamin sebebi bu. Belli olculerde ayni is. Gazeteci mudahale etmeyen gozlemci gibi dursa da yazdigi zaman mudahale etmis oluyor. Casus gazeteciler olmustur, gazeteci casuslar da olmustur.

- Manipule etmek anlaminda mi?

- Romanimda manipule eden bir casus var ama gazeteciligim sirasinda hakiki casuslara rastladim ve bunlarin bazilari bir gazeteci gibi yaptigi ise inaniyordu. Biz de gazeteciyken, yaptigimiz isi inanarak yapiyoruz. Mesela bunlardan biri KGB ajani cikti. Guardian gazetesinde edebiyat editoruydu ama Trockistti, solcuydu. Ajanlik yapmadigina da inaniyordu kendisi. Ona “kulturel ajan” dediler. Londra’dan Kibris’a gidis biletini KGB odemis, orada birtakim KGB’li ajanlarla gorusmus. Sonra Rusya’dan goc eden KGB’li yetkililerin aciklamalariyla ortaya cikti.. Onun ifadesine gore Gorbacov’un durumunu merak ediyor ve bunu ogrenmek icin onlarla temas kuruyordu. Aslinda gazeteci olarak bunu hepimiz yapabiliriz.

"Bilgi ajani"

- New York muhabiriyken kendinizi casus gibi mi hissettiniz?

- Evet. Daha vizemi alir almaz gordum; “ information agent” yaziyor. Demek ki ben bilgi casusuyum. Zaten dismuhabir oldugunda bu acikca soyleniyor. Cunku diger ulkelerin dis muhabirleri de var. o zaman ister istemez bir diplomattan cok az farkin kaliyor; okurunun cikarini takip etmekle gorevli oluyorsun. Okurunun cikari da aslinda ulkenin milli cikarlariyla ozdeslesiyor. Amerikan gazeteciliginde objektiflik diye bir kavram vardir, onlar biraz da yuksek rahipler gbi herseyin tepesine oturup tum dunyaya tarafsiz baktiklarini iddia ederler ama bu mumkun degil. Istedigi kadar objektif olsun, herkes ben gozunden bakiyor.

- Gazetecilik yaptiginiz donemde bir casusluk faaliyetine girdiniz mi?

- Klerides- Denktas gorusmeleri sirasinda bir gun Klerides beni yanina cagirdi ve bu mesaji Denktas’a goturebilir misin, dedi. Birdenbire sok oldum. Bu benim gazetecilik gorevim mi, ben bunu gazeteme yazamayacagim, iki adamin arasinda mesaj tasimak benim isim mi?.. Hemen genel yayin mudurune telefon ettim ne yapayim diye. Git Denktas’a soyle, dedi. Cumhuriyet’teydim. Gittim soyledim ama bayagi sorguladim kendimi.

- - - - -

Arap Mahmut cok etkili bir roman kahramani. Saray’a yazdigi mektuplar once Paris’te 1684’te, yedi sene sonra 1691’de Ingiltere’de yayimlaninca buyuk ilgi gordu. Avrupa’da Aydinlanma’nin arifesindeydi. Bireysel hurriyeti kisitlayan yargi sistemi elestirilmeliydi. Bunun icin bir “baskasina,” disardan bir goze ihtiyac vardi. Arap Mahmut yabanci oldugundan hosgoruyle karsilanacak, gozlemlerini aksettirirken kan dokulmeyecekti. Paris hayrani Italyan gazeteci Giovanni Marana careyi “ 1637’den 1682’ye dek Avrupa’da yasanan butun olagan ustu olaylarin yani sira Hiristiyan kurumlarin gizli kalmis entrikalarini ve sirlarini, ozellikle de Fransa’da ki hadiseleri, tam 45 sene Paris’te ve kimsenin dikkatini cekmeden ve kesfedilmeden yasayan bir Turk casusunun yazdigi Mektuplar”da buldu. Mektuplar ve ve Arap Mahmut gazeteci Marana’nin hayalinden boyle dogdu… Marana, kitabin basinda Arap Mahmut’un resmini Kardinal Mazarini’nin odasinda nasil kesfettigini ovunerek acikladi…

Yedi sene sonra, Mektuplar’in Ingiltere’de yayinlanmasinin akabinde ilk siyasi elestiri dergileri Tatler ve Spectator piyasaya cikti. Montesquieu aldigi ilhamla Iran Mektuplari’ni yazdi ardindan bir dizi casus kitabi yayinlandi.1698’de Londra Casusu, 1700’de Fransiz Casusu, 1738’de Alman Casusu…

“Turk Casusunun Mektuplari” bir Dogulu’yu popular hale getirerek  oryantalizmin ilk isaretini de veriyordu.

Sebnem Senyener, Mektup’i buldugunu iddia ederek yayinlayan gazeteci Marana’nin hakli olabilecegini, Mektuplarin gercekten bir Turk casusu tarafindan yazildigini dusundu, bu roman ortaya cikti..